Wat is programmamanagement?

Steeds meer organisaties werken met programma’s, omdat dat houvast biedt bij het realiseren van belangrijke, strategische (verander)opgaven. Een programma is een tijdelijke manier van samenwerken, gericht op het nastreven van bepaalde doelen, die bijdragen aan het verwezenlijken van de strategie van de organisatie(s). Programmamanagement is het zodanig aansturen van een programma dat de doelen dichterbij komen op een manier die aansluit bij de eisen en wensen van de belanghebbenden.

In programma’s werken mensen op een bijzondere manier samen aan het nastreven van belangrijke doelen en daarvan afgeleide baten. Denk bijvoorbeeld aan het vergroten van de klantgerichtheid onder medewerkers, het terugdringen van de criminaliteit onder jongeren in een stad, het verlagen van het aantal fouten in een productieproces, of het vergroten van de bereikbaarheid van een stad of regio. Het gaat om doelen die volgens de betrokkenen tijdelijk extra, speciale aandacht vragen. Meestal omdat de kans groot is dat ze anders niet of niet voldoende dichterbij komen. Of omdat het te traag gaat of te veel kost.

Een programma is dus eerst en vooral een manier van (samen)werken aan een verandering. Iets een programma noemen is daarbij niet zo ingewikkeld en ook niet zo spannend. Waar het om gaat, is dat je consequenties verbindt aan de keuze om programmamanagement toe te passen. Wat ga je dan anders doen dan normaal en waarom is dat slim? Eén van die consequenties is dat de opdrachtgever, programmamanager en belanghebbenden expliciet maken wat de doelen zijn die ze willen nastreven, welke strategie ze daarbij hanteren en wat het vraagt van de mensen die aan het programma meewerken.

Iets ís niet een programma, je maakt het

Iets ís niet van zichzelf een programma, je besluit met elkaar om van een opgave een programma te máken. Dat doe je als die aanpak past bij het vraagstuk, de organisatie en de mensen. Dat betekent dat allerlei opgaven zich ervoor lenen. De een kiest ervoor bepaalde doelen met een programma na te streven en de ander doet dat op een meer routinematige of juist improviserende manier. In plaats van een programma kun je dus ook voor andere manieren van werken kiezen, ieder met voor- en nadelen.

Het heeft dus ook niet zoveel zin om te vragen of iets een programma is of niet. Relevanter zijn vragen als: leent deze opgave zich voor programmamanagement? Of: wordt deze opgave programmatisch aangepakt? En zelfs die vragen zijn niet eenduidig te beantwoorden met ja of nee. Er zijn namelijk hele verschillende manieren waarop je een programma kunt vormgeven en aanpakken. Het gaat er vooral om dat je duidelijk maakt wat je anders gaat doen door het inzetten van programmamanagement.

Projecten en programma’s delen diverse kenmerken. Ze zijn beide tijdelijk en uniek. Het belangrijkste verschil is echter dat projecten resultaatgericht zijn en programma’s doelengericht. Dragen projecten dan niet bij aan een doel? Zeker wel! Hun primaire focus is echter het realiseren van een resultaat: een (uiteindelijk) concreet, tastbaar en maakbaar product (een ding). De doelen van een programma zijn niet maakbaar en beloofbaar zoals projectresultaten. Dat vraagt dus ook een andere mindset van de betrokkenen.

Een programma is ook méér dan een optelsom van projecten. Het realiseren van een verandering vraagt meer dan dat. Je zet dus diverse soorten inspanningen in, voortvloeiend uit de programmastrategie.

Programmamanagement bestaat uit acht thema’s

Wij onderscheiden in onze benadering van programmamanagement acht thema’s, te weten: kiezen, programmeren, besturen, beslissen, organiseren, samenwerken, leidinggeven en ontwikkelen. Ook onderschieden we in programma’s vier stadia, namelijk het oriëntatie-, opbouw-, uitvoerings- en afbouwstadium. In elk stadium komen de thema’s terug en krijgen daar een specifieke invulling.

Aan de hand van deze thema’s kun je de aanpak van een programma concreet vormgeven. Door elk thema aandacht te geven, weet je of je aan alles hebt gedacht. Per programma doet je dat opnieuw en fris van de lever, want ieder programma vraagt om een andere inzet van de aanpak die wij beschrijven. Toegesneden op die specifieke situatie, op dat specifieke moment.

Soms zijn veel onderdelen bruikbaar, soms zijn enkele al voldoende. Wij willen je er vooral niet toe aanzetten om elke stap ‘volgens het boekje’ te volgen. Het is cruciaal dat je je eigen gedachten laat gaan over welke onderdelen relevant zijn in een bepaalde situatie en welke niet. Dat is geen kwestie van eenduidige receptuur. Deels is dat proefondervindelijk ontdekken.

Lees meer over programmamanagement in ons e-book Werken aan Programma’s.